Spis treści

Planowanie dziecka, ciąża, a następnie karmienie piersią to wyjątkowy czas. Przyszła mama oczekuje narodzin maluszka, by następnie móc cieszyć się jego uśmiechem. To również czas, w którym organizm mamy musi zaspokoić potrzeby żywieniowe zarówno jej jak i rozwjającego się dziecka.

Ciąża >>


Dieta przyszłej mamy jest jednym z czynników, które wpływają na tworzenie się odpowiedniego środowiska w jej brzuchu, czyli środowiska, w którym rozwija się jej dziecko. Jeżeli w brzuchu mamy panują niekorzystne i długotrwałe warunki w organizmie dziecka mogą zachodzić zmiany. Te z kolei w jego późniejszym życiu mogą objawić się w postaci różnego rodzaju schorzeń (m.in. choroby serca, cukrzyca, choroby psychiczne) [13]. To, jak odżywia się przyszła mama ma więc istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju jej dziecka. Z tego względu już w czasie planowania ciąży przyszła mama powinna skupić się przede wszystkim na prawidłowym zbilansowaniu swojej diety.

Specjaliści zwracają uwagę, że zmiany zachodzące w ciele kobiety w ciąży powodują ograniczenie przyswajalności niektórych witamin i mikroelementów. Jednocześnie rozwój dziecka powoduje zwiększenie zapotrzebowania na część z nich [5]. Z tego względu właściwą dietę należy uzupełnić odpowiednią suplementacją już w okresie starania się o dziecko i kontynuować to połączenie do zakończenia karmienia piersią.


Jakie witaminy i suplementy w czasie ciąży i laktacji?

Najistotniejszymi składnikami dla rozwijającego się dziecka i przyszłej mamy są:

Kwas foliowy

To jeden z niezbędnych składników dla rozwijającego się dziecka. Jego niedobór może przyczyniać się m.in. do rozwoju wad układu nerwowego dziecka [1, 4, 5, 10, 11].

Kwas foliowy jest również istotny dla zdrowia przyszłej mamy. Wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego, wspomaga metabolizm homocysteiny oraz prawidłową produkcję krwi. O jego suplementacji nie mogą zapominać mamy karmiące. Według badań odpowiedni poziom kwasu foliowego w mleku mamy jest utrzymywany kosztem rezerw jej organizmu. Po 4 miesiącach niedostarczania kwasu foliowego z zewnątrz jego zasoby w organizmie wyczerpią się [5, 8].

Specjaliści rekomendują przyjmowanie kwasu foliowego na co najmniej 12 tyg. przed planowaną ciążą oraz jego kontynuację w okresie karmienia piersią. W zależności od ryzyka wystąpienia wad płodu zaleca się suplementację:

  • u kobiet z grupy niskiego ryzyka (bez obciążeń wadami płodu w wywiadzie) - 400 μg kwasu foliowego / dobę
  • u kobiet z grupy średniego ryzyka (m.in. przyjmowanie niektórych leków, problemy z wydolnością nerek oraz układem pokarmowym, występowanie wad płodu w wywiadzie lub najbliższej rodzinie, otyłość, palenie papierosów i picie alkoholu, obniżona aktywność MTHFR) - 800 μg / dobę (w tym aktywne foliany) w połączeniu z wit. B12
  • u kobiet z grupy wysokiego ryzyka (występowanie wad cewy nerwowej u matki, ojca lub ich potomstwa) - wyższe dawki [19].

Aktywny kwas foliowy

Warto podkreślić, że kwas foliowy, aby mógł być prawidłowo wykorzystywany przez organizm, po spożyciu musi zostać przekształcony w jego biologicznie aktywną postać 5-MTHF. Końcowy etap tego złożonego procesu jest związany z udziałem enzymu reduktazy (MTHFR) [9]. Według danych problem obniżonej aktywności tego enzymu dotyczy nawet 40% populacji europejskiej [2, 3, 5]. W rezultacie organizm nie przekształca kwasu foliowego prawidłowo, w związku z czym jego suplementacja może nie być wystarczająca. W takiej sytuacji warto uzupełnić suplementację o aktywną formę kwasu foliowego, która nie musi ulegać wspomnianym wcześniej przekształceniom, a tym samym może zostać od razu wykorzystana przez organizm.

Witamina D3

Odpowiedni poziom witaminy D3 jest niezbędny do prawidłowego rozwoju układu szkieletowego rozwijającego się dziecka. Witamina ta jest także istotna dla zdrowia przyszłej matki oraz mamy karmiącej. Ma wpływ na właściwy stan jej układu odpornościowego, a także mięśni i kości [6].

Synteza przezskórna, która zachodzi podczas wystawiania ciała na działanie promieni słonecznych, pokrywa około 80% dziennego zapotrzebowania na witaminę D3. Od kwietnia do września, pomiędzy godziną 10 a 15 rekomenduje się co najmniej 15 minutową ekspozycję na słońce bez zastosowania filtru ochronnego. Niestety, ze względu na geograficzne położenie Polski odpowiednia ekspozycja jest praktycznie niemożliwa w okresie jesienno-zimowym. Syntezę przezskórną ograniczają również m.in. zanieczyszczenie środowiska oraz otyłość [5, 9]. Pozostałe 20% zapotrzebowania na wit. D3 zapewnia właściwa dieta (np. jaja, ryby) [13].

Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca, by kobiety planujące ciążę, będące w ciąży oraz karmiące piersią przyjmowały wit. D3 w dawce 2 000 IU / dobę [5].

Żelazo

Żelazo wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego oraz produkcję krwi. U kobiet w ciąży zapotrzebowanie na ten składnik wzrasta, gdyż należy zapewnić jego odpowiednie ilości organizmowi mamy, jej dziecku, łożysku oraz zwiększającej się masie hemoglobiny. W okresie karmienia piersią zwiększone zapotrzebowanie na żelazo wynika ze strat tego składnika wraz z wydzielanym mlekiem [6].

Niedobory żelaza u kobiet w ciąży mogą przyczynić się do przedwczesnego porodu. Z kolei niedobory u matek karmiących mogą wpływać negatywnie na rozwój psychomotoryczny dziecka [5].

Naturalnymi źródłami żelaza są m.in. podroby (gł. wątroba i nerki), czerwone mięso i jaja. Przyswajalność żelaza zmniejsza obecność niektórych białek, a zwiększa obecność witaminy C [12].

Suplementacja żelazem jest zalecana przez Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego u kobiet, u których istnieje ryzyko wystąpienia niedoborów tego składnika. W czasie planowania ciąży rekomenduje się dawkę minimum 18 mg, w okresie ciąży 26-27 mg, a w czasie karmienia piersią – 20 mg [5]. U kobiet ze stwierdzonymi znacznymi niedoborami żelaza zaleca się wyższe dawki, ustalane indywidualnie z lekarzem ginekologiem [5].

Jod

W czasie ciąży zapotrzebowanie na ten pierwiastek znacząco wzrasta m.in. ze względu na potrzeby rozwijającego się dziecka [5]. Niedobór jodu u przyszłych mam może przyczyniać się do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego rozwijającego się dziecka oraz zwiększać ryzyko wystąpienia u niego niedorozwoju mózgowego [5].

Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego rekomenduje przyjmowanie 200 μg jodu na dobę od momentu planowania ciąży do karmienia piersią włącznie [5]. Ważne, aby nie przekraczać zalecanej dziennej dawki. Nadmiar jodu może bowiem negatywnie wpłynąć na rozwój dziecka.

Kwasy Omega-3 (DHA / EPA)

Suplementacja kwasów omega-3 w okresie ciąży i karmienia piersią jest niezwykle istotna zarówno dla zdrowia dziecka oraz mamy. DHA stanowi 96% wszystkich tłuszczów omega-3 znajdujących się w mózgu oraz 93% tłuszczów omega-3 występujących w siatkówce oka [6]. DHA jest zatem niezbędny do prawidłowego rozwoju widzenia oraz mózgu. EPA z kolei odpowiada za stabilizację obecności DHA w komórkach nerwowych oraz przyczynia się do prawidłowej pracy serca [6].

DHA i EPA są zalecane przyszłym mamom przez Polskie Towarzystwo Pediatryczne i Towarzystwo Badań nad Miażdzycą. Łączne dzienne spożycie powinno wynosić od 1 do 1,5 g [14].

Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca przyjmowanie co najmniej 600 mg DHA dziennie w przypadku niskiego spożycia ryb przez kobietę w ciąży. Jednocześnie zaleca dalszą suplementację DHA w czasie laktacji, aby zapewnić jego optymalną zawartość w mleku matki. Zwraca również uwagę, by źródłem DHA były małe ryby lub algi z rodzaju Schizochytrium [5].

Pozostałe witaminy i minerały

W czasie ciąży i laktacji rośnie zapotrzebowanie również na inne mikroelementy i witaminy, takie jak witamina A (w czasie karmienia piersią nawet o 85%), C (w czasie karmienia do 60%), E, witaminy z grupy B, cynk (w ciąży o ok. 37%, w czasie karmienia o 50%), magnez, selen i biotynę [5, 6, 18].

Składniki te wpływają m.in. na prawidłowy stan skóry i włosów, produkcję krwi, funkcjonowanie układu odpornościowego oraz metabolizm homocysteiny.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że zmiany zachodzące w organizmie kobiety w ciąży ograniczają przyswajanie niektórych składników diety [5]. Poziom witamin i mikroelementów uzależniony jest także między innymi od ewentualnych zaburzeń wchłaniania w organizmie kobiety oraz występowania nudności wraz z wymiotami. W tej sytuacji można wspomóc zbilansowaną dietę poprzez właściwą suplementację dostosowaną do indywidulanych potrzeb kobiety.

Warto zaznaczyć, żeby kobieta w ciąży i mama karmiąca nie przyjmowały zbyt wielu preparatów w tym samym czasie, ponieważ nadmiar witamin i składników mineralnych może mieć równie negatywny skutek dla zdrowia, jak i ich niedobór.

Zobacz także:

Bibliografia:

1. Kapka-Skrzypczak L., Niedzwiecka J., Skrzypczak M., Diatczyk J., Wojtyła A., Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadnosc suplementacji, Med Og Nauk Zdr. 2012; 18(1): 65-69
2. Gawecki J. red., Witaminy, Wydawnictwo AR w Poznaniu, 2002
3. Gawecki J., Hryniewiecki L. red., Zywienie człowieka. Podstawy nauki o zywieniu, PWN, 2008
4. Swiatkowska D., Poradnik zywienia kobiet w ciazy, Instytut Matki i Dziecka, 2013
5. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujacych ciaze, ciezarnych i karmiacych, Ginekol Pol. 5/2014, 85, 395-399
6. Jarosz M., Normy zywienia dla populacji Polski 2017, Instytut Zywnosci i Zywienia
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6685760
9. Morga J., Ekspert: Ponad 90 proc. Polaków ma niedobory witaminy D, Nauka w Polsce, 2014
10. Kapka-Skrzypczak L., Niedzwiecka J., Skrzypczak M., Diatczyk J., Wojtyła A., Dieta ciezarnej a ryzyko wad wrodzonych dziecka, Med Og Nauk Zdr. 2011, 17(4), 218-223
11. Kapka-Skrzypczak L., Niedzwiecka J., Skrzypczak M., Diatczyk J., Wojtyła A., Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadnosc suplementacji, Med Og Nauk Zdr. 2012, 18(1), 65-69
12. Makowska-Donajska M., Hirnle L., Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciazy, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, tom 2, nr 4, 166-172
13. Seremak-Mrozikiewicz A., Barlik M., Drews K., Programowanie wewnatrzmaciczne jako przyczyna chorób przewlekłych wieku dor¬osłego, Ginekol Pol. 2014; 85: 43-48
14. Wendołowicz A., Stefanska E., Ostrowska L., Zywienie kobiet w okresie ciazy, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014; 20(3): 341-345
18. Wawrzyniak A., Hamułka J., Gorzel K., Ocena spozycia witamin i składników mineralnych z suplementami diety wsród kobiet karmiacych, Roczn. PZH 2009, 60, nr 4, 353-356
19. Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu.Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologówi Położników, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017tom 2, nr 5, strony 210–214.